La finamira da l'instrucziun da lingua n'è betg la bilinguitad perfetga, mabain la scolaziun a la plurilinguitad funcziunala. La plurilinguitad funcziunala vul cuntanscher in repertori multifar e dinamic cun cumpetenzas differentamain progredidas en differents secturs da cumpetenza resp. en differentas linguas, per pudair agir cun in success linguistic en differentas situaziuns. Las scolaras ed ils scolars sa basan en l'acquisiziun da la lingua sin quai ch'els han gia emprendì ed augmentan uschia lur repertori pluriling a moda effizienta. La plurilinguitad po vegnir promovida ed utilisada en tut ils roms.
Transfer da savida e strategias tranter las linguas
Bleras chaussas en l'acquisiziun da la lingua vegnan emprendidas u automatisadas intuitivamain. L'effizienza da l'acquisiziun da la lingua vegn augmentada, sche las scolaras ed ils scolars daventan abels da nizzegiar conscientamain il potenzial da transfer tranter las linguas: Sch'igl è gia vegnì elavurà en l'instrucziun en la lingua da scola, co ch'ins segna e renda accessibels pleds nunenconuschents u co ch'ins survegn la survista d'in text avant ch'al leger, po quai vegnir activà cun cleras finamiras en l'instrucziun da linguas estras. Viceversa ha lieu in accuplament reactiv da las linguas estras a la lingua da scola ed ad autras emprimas linguas. En l'instrucziun da linguas estras profitan las scolaras ed ils scolars pli e pli da parallelas en il vocabulari (p.ex. tud. die Diskussion, rum. la discussiun, tal. la discussione, engl. the discussion, franz. la discussion).
La persuna d'instrucziun permetta d'emprender las strategias da lingua cun laschar far experientschas e cun nominar las modas da proceder. Ultra da quai promova ella il transfer da quai ch'ins ha emprendì per chapir novas chaussas. La cumparegliaziun tranter las linguas promova pia la chapientscha per l'atgna lingua. En il chantun Grischun favurisescha la situaziun linguistica il diever da sinergias en connex cun l'acquisiziun da la lingua.
Sensibilisaziun per varietads
Da l'ir enturn conscientamain cun lingua fa part er la sensibilisaziun per las varietads linguisticas: tenor situaziun (p.ex. formala/informala, a bucca/a scrit) e geograficamain (tudestg a Francfurt u Vienna; talian a Puschlav, Lugano u Palermo; rumantsch a Sedrun (tuatschin) u Sta. Maria (jauer); englais a Londra, en Scozia u a Vancouver; franzos a Neuchâtel, Dakar, Paris u Montréal).
En la Svizra tudestga èsi impurtant da dumagnar il dialect e la lingua da standard per l'integraziun sociala e per la profilaziun professiunala. Er rumantsch, talian, englais e franzos vegnan discurrids en differentas varietads. L'instrucziun da linguas estras sa drizza tenor ina lingua da standard resp. ina lingua d'alfabetisaziun, permetta però er scuntradas cun differentas varietads.
En in giudicament cumplessiv ed orientà a la promoziun vegnan integrads ils products a scrit, las contribuziuns a bucca, tadlar e chapir sco er leger. Sco basa servan finamiras da l'instrucziun transparentas ed orientadas a las cumpetenzas ensemen cun ils criteris appartegnents. In giudicament ch'è orientà uschia, permetta a las scolaras ed als scolars pli e pli da ponderar davart lur agen emprender e da valitar sezs lur prestaziuns (p.ex. portfolio, schurnal d'emprender, portfolio europeic da linguas).
Cussegliaziuns vicendaivlas cun cleras finamiras e resuns profitan da las resursas avant maun en la classa (p.ex. en in partenadi d'emprender, en in giudicament tranter eguals). La conscienza da la qualitad vegn rinforzada tras il barat.
Percepziun da sbagls
Sbagls capitan sin differents plauns. L'intenziun communicativa preceda adina la correctadad formala. Ils sbagls duain vegnir utilisads per il process d'acquisiziun da las differentas linguas uschia che quai fa senn. In cumportament correctiv differenzià s'adatta a las differentas situaziuns d'emprender: Per promover il discurs fluid vegni curregì a moda discreta, per in diever correct da la lingua èn necessarias correcturas cun cleras finamiras. Correcturas da l'ortografia correspundan al stadi d'emprender, a la lezia u al pensum da scriver ed al process da scriver.
Persunas ch'emprendan ina lingua estra furman - tut tenor il stadi da lur emprender - in sistem linguistic specific: la lingua provisorica u l'interlingua (tud. Lernsprache, tal. interlingua, engl. interlanguage, franz. interlangue). Ella designescha in sistem linguistic dinamic ch'ha atgnas reglas. Las caracteristicas tipicas èn il transfer da l'emprima lingua e d'ulteriuras linguas e la faussa furmaziun d'analogias (p.ex. surgeneralisaziun). La lingua provisorica da tempra individuala sa sviluppa cuntinuadamain vers la norma da la lingua d'arriv. Ils sbagls che resultan en quest connex pon vegnir duvrads sco indicaturs dal stadi d'emprender actual e pia sco schanza.
Bleras da las cumpetenzas transversalas han da far directamain u indirectamain cun lingua. Per sviluppar las cumpetenzas metodicas stattan en il center l'abilitad linguistica, la schliaziun d'incumbensas / problems, il trair a niz infurmaziuns.
Tar las cumpetenzas persunalas stat en il center l'autoreflexiun.
Per acquistar cumpetenzas socialas èn ils accents l'abilitad da cooperar e da schliar conflicts sco er l'ir enturn cun la diversitad sociala. (Guardar era Basas, chapitel Cumpetenzas transversalas).
Sa confruntar a moda constructiva e critica cun las medias è in potenzial multifar per ils process d'instruir e d'emprender en connex cun l'agir linguistic, il trenament linguistic e la reflexiun linguistica.
En l'instrucziun vegnan duvradas differentas medias per che las scolaras ed ils scolars emprendian d'enconuscher e da valitar lur diversitad. En quest connex reflecteschan els davart las caracteristicas, il diever da la lingua e las differentas funcziuns. Els dovran las medias sco funtaunas d'infurmaziun ed elavuran talas. En il trenament linguistic dovran las scolaras ed ils scolars differentas medias e differents instruments per acquistar ed approfundar cumpetenzas linguisticas. Las medias gidan en spezial ad elavurar il cuntegn e la furma linguistica da texts.
En l'interacziun entaifer ed ordaifer la scola emprendan las scolaras ed ils scolars da duvrar e-mails, brevs e raits socialas (guardar era il plan d'instrucziun dal modul Medias ed informatica).
En il 1. ciclus è il tadlar focusà ina cumpetenza centrala.
Cun linguarias, vers e chanzuns sviluppan ils uffants tras il gieu cumpetenzas linguisticas. Els s'acquistan novas noziuns e lur significaziun ed exerciteschan in diever da la lingua adequat a la situaziun. En gieus da rollas midan els la perspectiva.
Ils uffants emprendan da sa far valair linguisticamain en la classa u da sa retrair e d'observar en quest connex reglas. Els emprendan a leger e scriver. I reussescha d'emprender a leger e scriver, uschespert che l'interess per quai è avant maun. Per l'acquisiziun da la scrittira perfecziuneschan els lur abilitads motoricas.
En il 1. ciclus èsi impurtant da far experientschas multifaras cun l'atgna lingua e cun autras linguas per perfecziunar il sentiment linguistic. Pli e pli pensan ils uffants davart questas experientschas e pli e pli vegnan els conscients da lur strategias.
Las scolaras ed ils scolars scuntran uffants cun autras linguas e culturas e vegnan sensibilisads uschia per la diversitad linguistica e culturala (guardar era Basas, chapitel Puncts centrals dal 1. ciclus).
Promoziun da las cumpetenzas linguisticas en tut ils champs
La promoziun da la cumpetenza linguistica è decisiva per il success en scola. La lingua è in instrument fundamental da l'acquisiziun da savida, dal barat e da la reflexiun. En la lingua da scola vegn tschentada la basa che vegn applitgada ed amplifitgada en l'instrucziun dal rom. Per approfundar las cumpetenzas linguisticas ston las scolaras ed ils scolars far diversas experientschas linguisticas.
Ils novs meds d'instrucziun han ina vasta purschida stampada ed electronica. En tut ils champs e tar tut las chaussas transversalas vegni renvià al fatg, ch'i vegnan - supplementarmain als meds d'instrucziun - utilisadas chaschuns d'emprender ordaifer la scola e funtaunas d'infurmaziun autenticas e vivas.
Là, nua ch'in stgalim da cumpetenza na po betg vegnir sviluppà cun il medium cità, vegn duvrà in auter medium da la medema lingua u il medem medium en in'autra lingua. Quai garantescha ina promoziun da linguas cumplessiva.
Linguas da scola tudestg, rumantsch e talian
Ir enturn cun furmas linguisticas
Ils uffants han gia fatg experientschas cun differentas furmas linguisticas. Questas experientschas recepescha la scola populara per pruvar en il gieu las differentas furmas linguisticas, rinforzar l'interess da linguas ch'è avant maun sco er reflectar davart il diever e la funcziun da las furmas linguisticas. Las scolaras ed ils scolars emprendan d'applitgar quellas tenor la situaziun: dialect e lingua da standard tudestg; dialect e talian da standard; dialect local, idiom u rumantsch grischun. Tut tenor il diever specific da la lingua applitgeschan els la furma a moda creativa, cun quità, linguisticamain correcta, a bucca, a scrit e.u.v.
En il mintgadi d'instrucziun èn las quatter acziuns linguisticas tadlar, leger, discurrer e scriver darar isoladas, mabain encruschadas ina cun l'autra. Tar il dialog tutgan p.ex. il discurrer ed il tadlar. Las scolaras ed ils scolars augmentan lur vocabulari a moda receptiva cun chapir la significaziun dals pleds en il context ed a moda productiva cun empruvar da duvrar pleds e modas da dir a moda adequata.
Sche las scolaras ed ils scolars san imitar, raquintar, resumar u elavurar en in'autra furma in text tadlà u legì, sa mussa la chapientscha sin differents plauns.
Diversas situaziuns a bucca permettan da sviluppar differents registers. Ils elements impurtants per ina demananza e preschentaziun segira èn ina furma linguistica confurma als adressats, il diever adequat da la vusch ed il contact visual.
En l'interacziun cun in visavi vegnan utilisadas las cumpetenzas auditivas sviluppadas. P.ex. poi vegnir reagì sin signals paraverbals e nunverbals cun dumandar suenter u cun resumar en agens pleds.
Las scolaras ed ils scolars reflecteschan regularmain davart lur cumportament auditiv, preschentativ resp. discursiv.
Las scolaras ed ils scolars s'acquistan ed exerciteschan las capacitads da leger; els emprendan pli e pli a chapir texts pli cumplexs e vegnan animads da sviluppar agens interess da lectura. Tras ina vasta purschida vegni provedì a quests differents interess da lectura ed a questas differentas prestaziuns.
Scriver occupa ina posiziun speziala en l'agir linguistic. En il center da l'instrucziun stattan il process da scriver ed ils products da scriptura. Las scolaras ed ils scolars emprendan, co chattar ideas, co planisar il process da scriver, a formular texts ed ad elavurar quels areguard il cuntegn e la furma linguistica.
Tut tenor la situaziun e l'intenziun da scriver e tut tenor la spezia da text vegnan tschentads differents accents: p.ex. chapientscha dal cuntegn, concepziun linguistica u correctadad formala.
En il process da scriver collavuran las scolaras ed ils scolars en differentas constellaziuns. Cun elavurar ils texts pon las vistas da las conscolaras e dals conscolars u da la persuna d'instrucziun gidar ad augmentar la qualitad dal text.
En Lingua(s) en il focus sviluppan scolaras e scolars la savida da la lingua. Els rimnan, ordineschan e categoriseschan fenomens linguistics e fan supposiziuns davart las reglas fundamentalas. Ultra da quai s'acquistan els noziuns grammaticalas e reglas ortograficas.
Sch'i vegn abstrahà ed instruì memia baud noziuns grammaticalas e reglas ortograficas, pregiuditgescha quai l'acquisiziun da la lingua. Cuntravenziuns cunter las normas èn usitadas en il process d'acquisiziun e pon vegnir duvradas per emprender. Las normas linguisticas vegnan però tematisadas dal cumenzament ennà, perquai che mo quel ch'enconuscha la norma sco grondezza giavischada, po er empruvar da la cuntanscher.
Durant il temp da scola sviluppan las scolaras ed ils scolars in repertori per ponderar davart il diever da la lingua (p.ex. lingua che tegna quint da las schlattainas, furmas d'appellaziun, varietads discurridas e scrittas sco SMS e chat, diever da terms specifics) e davart las structuras linguisticas (p.ex. furmaziun da pleds e da frasas). Las furmas da reflexiun e las noziuns necessarias per quai èn adattadas a la vegliadetgna ed a la capacitad.
En Litteratura en il Focus sa fatschentan las scolaras ed ils scolars conscientamain cun la lingua sco product concepì, che po inspirar lur atgna creaziun linguistica. Els survegnan spazi da s'approfundar en divers texts litterars da l'atgna cultura u d'autras culturas (p.ex. litteratura per uffants e giuvenils, comic, cudesch auditiv, DVD, teater) e da sa confruntar a diversa moda cun quai:
- Confruntaziun cun texts litterars: La chapientscha litterara vegn sustegnida d'in tractament creativ dal text resp. d'ina communicaziun consecutiva (p.ex. percepir l'atgna glina, sviluppar maletgs interns, discurs litterar). En quest connex sviluppan las scolaras ed ils scolars in agen gust da lectura.
- Confruntaziun cun differentas auturas e cun differents auturs sco er cun differentas culturas: Ils texts litterars èn vegnids scrits d'auturas e d'auturs en lur temp ed en lur ambient specific. La savida davart las auturas ed ils auturs sco er davart lur cultura porscha bleras propostas per encleger il text e permetta ina vasta chapientscha d'in text litterar.
- Texts litterars: cumposiziun ed effect: Els èn concepids a moda speziala. Questa concepziun è medemamain impurtanta per la chapientscha dals texts.
Scrittira
Las scolaras ed ils scolars emprendan da scriver en lur scrittira persunala a moda legibla e currenta. Il cumenzament vegn instruida ina scrittira colliada parzialmain (scrittira da basa). Sa basond sin quella sviluppan las scolaras ed ils scolars ina scrittira persunala. Els vegnan sensibilisads dal 1. ciclus ennà per ina buna posiziun dal corp e per andaments optimals dal process da scriver.
Scriver sin tastatura
Las scolaras ed ils scolars emprendan da duvrar effizientamain la tastatura. Els emprendan dal cumenzament ennà d'avair quità dal plazzament ergonomic da la detta e dals mauns. En il 2. ciclus sa porscha la scolaziun individuala cun agid da programs adattads per emprender da scriver sin tastatura, che permettan d'emprender autonomamain en il rom da furmas d'instrucziun avertas. Per quest intent è previsa en il 2. ciclus ina structura da temp en il rom dal modul Medias ed informatica. I n'è betg la finamira da la scola populara da savair dumagnar perfetgamain e tschorvamain la tastatura.
Las scolaras ed ils scolars acquistan e sviluppan en l'instrucziun da linguas estras abilitads communicativas en ils secturs tadlar, leger, discurrer en in monolog ed en in dialog, scriver e reproducziun da lingua, nua ch'els transfereschan cuntegns confurm al senn d'ina lingua en in'autra.
Las scolaras ed ils scolars vegnan qualifitgads d'applitgar abilitads linguisticas en diversas situaziuns, uschè autenticas sco pussaivel. Cuntegns e temas interessants dal mund da viver da las scolaras e dals scolars èn la basa per l'agir linguistic. Per sviluppar cuntinuadamain las cumpetenzas da linguas estras vegn fatga la colliaziun cun il nivel da pretensiun ed ils basegns d'emprender da las scolaras e dals scolars.
Per dumagnar cun success las lezias ed ils pensums communicativs basegnan las scolaras ed ils scolars meds linguistics correspundents. Ina lavur sistematica vi dal vocabulari, la pronunzia, la grammatica e l'ortografia sco er la reflexiun da questas chaussas vegn descritta en il champ da cumpetenza Lingua(s) en il focus. La lavur vi da questas cumpetenzas na duai betg servir ad atgnas finamiras, mabain en emprima lingia a l'agir communicativ.
Il cumenzament vivan ed experimenteschan las scolaras ed ils scolars ils meds linguistics applitgads anc senza enconuscher explicitamain las reglas. Pli e pli enconuschan els - sin fundament d'experientschas, d'observaziuns e da cumparegliaziuns - las structuras e las regularitads e s'occupan da reglas valaivlas generalmain. Sin questa basa po sa sviluppar il 3. ciclus.
Lingua d'arriv sco lingua d'instrucziun
Da princip ha lieu l'instrucziun da linguas estras en la lingua d'arriv. Las scolaras ed ils scolars dovran in input uschè grond sco pussaivel ed in ritg ambient linguistic per emprender linguas estras. Els duain avair savens l'occasiun d'udir questas linguas e da las applitgar activamain. Uschia vegn concepì er il manar classas (tud. Klassenführung, tal. gestione della classe, engl. classroom management, franz. gestion de la classe) en la lingua d'arriv e sviluppà dal cumenzament ennà il vocabulari. Però na dastgan las scolaras ed ils scolars betg vegnir surdumandads al cumenzament. Bloccadas da communicaziun difficulteschan l'emprender. Perquai vala il princip: Uschè blera lingua estra sco pussaivel, uschè pauca lingua da scola sco necessari. En l'instrucziun dal cumenzament pon vegnir dadas instrucziuns e concepidas fasas reflexivas en la lingua da scola. La cumpetenza pli e pli auta da las scolaras e dals scolars augmenta il diever da la lingua estra.
En l'instrucziun da linguas estras emprendan las scolaras ed ils scolars differentas cundiziuns da viver e differentas culturas dals locuturs da la lingua d'arriv. Quai sveglia l'interess e favurisescha in access positiv a la lingua d'arriv ed a la cultura.
L'acquisiziun da linguas estras va ensemen cun la reflexiun davart la lingua e cun ina sensibilisaziun per la diversitad linguistica. Las scolaras ed ils scolars accentueschan lur percepziun e sviluppan ina conscienza per linguas, cun analisar quellas e cun scuvrir ed ordinar aspects linguistics. Els profitan da sinergias cun enconuscher connexs e differenzas tranter las differentas linguas. Tras quai pon els sviluppar in'avertadad per autras linguas sco er in interess per l'occupaziun cun linguas. Emprender e cumparegliar conscientamain fenomens linguistics augmenta l'invista dal funcziunament da la lingua e meglierescha la cumpetenza linguistica.
Inscunters autentics e contact direct
Inscunters e contacts cun umans che discurran la lingua d'arriv sco emprima lingua dattan l'occasiun da duvrar la lingua en situaziuns autenticas. Differentas activitads da barat sco excursiuns en il territori da la lingua d'arriv, la communicaziun virtuala, il barat singul u da classas permettan in diever real da la lingua emprendida. Il contact direct cun locuturs da l'autra regiun linguistica promova ultra da quai la communicaziun interculturala e po rinforzar a lunga vista la motivaziun d'emprender. Il chantun Grischun promova explicitamain da profitar da sinergias.
Sequenzas d'instrucziun bilinguas / instrucziun immersiva
Tant en l'instrucziun bilingua sco er en l'instrucziun immersiva vegn dada l'instrucziun dal rom en la lingua d'arriv. Las enconuschientschas spezialas vegnan intermediadas sco sch'i vegniss instruì en la lingua da scola. Entant che la persuna d'instrucziun etablescha ina relaziun explicita tranter la lingua da scola e la lingua d'arriv en l'instrucziun bilingua, emprendan las scolaras ed ils scolars la lingua d'arriv implicitamain en l'instrucziun immersiva. Cundiziuns da success per domaduas furmas d'instrucziun èn autas cumpetenzas linguisticas da las persunas d'instrucziun e material d'instrucziun adequat.
L'instrucziun en la lingua d'arriv po vegnir cumplettada cun fasas da l'instrucziun bilingua. Questas fasas pon avair differentas furmas e tempras e pon vegnir concepidas differentamain tut tenor las resursas ed il potenzial da las persunas d'instrucziun. Uschia pon ins planisar unitads d'instrucziun pli curtas u pli lungas ubain che l'instrucziun bilingua po durar emnas. La persuna d'instrucziun po dar la sequenza bilingua sezza u en il senn d'ina instrucziun interdisciplinara en la furma d'in teamteaching.
L'instrucziun immersiva facilitescha ed optimescha l'emprender linguas. Pli conscientamain che las scolaras ed ils scolars applitgeschan las strategias acquistadas en in nov context da l'instrucziun dal rom ed amplifitgeschan lur vocabulari e lur repertori cun agid da differentas sorts da texts, pli duraivlamain approfundeschan els lur cumpetenzas linguisticas. La confruntaziun cun il diever da la lingua en l'instrucziun dal rom gida a chapir meglier texts da diever ed a render conscienta la savida applitgada inconscientamain en l'emprima lingua. Per facilitar l'access linguistic ad in text da diever serva in sustegn cun cleras finamiras sco noziuns-clav, documents per tadlar, texts simplifitgads linguisticamain u glistas da pleds.
Centrala e l'acquisiziun d'enconuschientschas spezialas, la segunda lingua u la lingua estra vegn er emprendida ed è med per cuntanscher las finamiras. Per scolaras e scolars da scolas bilinguas valan las cumpetenzas da basa da la lingua da scola che vala en la scola respectiva tenor la legislaziun da linguas.
Perquai ch'il tudestg ha in'impurtanza pli gronda en las scolas rumantschas che las autras linguas estras, vegnan pretendidas cumpetenzas da basa pli autas en il 2. e 3. ciclus che en la 1. lingua estra en auters lieus. Il nivel da cumpetenza en il plan d'instrucziun Tudestg en scolas rumantschas s'avischina en il 3. ciclus al nivel dal plan d'instrucziun Tudestg da scolas tudestgas.
Rom d'elecziun
Il plan d'instrucziun per la 3. lingua estra (franzos, talian u rumantsch) sa basa pertutgant la structura e las cumpetenzas ch'ins vul cuntanscher sin quel da la 1. e 2. lingua estra. Differenzas essenzialas pertutgan il status facultativ. Correspundentamain han las persunas d'instrucziun la libertad d'applitgar il plan d'instrucziun a moda confurma a la classa ed a la situaziun. Ultra d'intermediar cumpetenzas linguisticas è principala la finamira da cuntentar l'auta motivaziun da las scolaras e dals scolars che s'engaschan facultativamain e d'accentuar il plaschair da la lingua e da l'emprender linguas.
En il chantun Grischun ha la 3. lingua estra ina posiziun speziala, en cumparegliaziun cun auters chantuns, perquai che franzos po esser impurtant per las scolas da cuntinuaziun (p.ex. per scolaras e scolars dal Grischun talian che absolvan lur scolaziuns en il Tessin). Questa posiziun speziala sa mussa en l'ordinaziun da scola che oblighescha las scolas da porscher las linguas naziunalas sco roms d'elecziun, independentamain dal dumber da participantas e participants (cf. ordinaziun da scola art. 27). Las persunas d'instrucziun sustegnan las scolaras ed ils scolars correspundentamain a lur pussaivladads da prestaziun ed als permettan da s'approfundar en temas e cuntegns supplementars (enrichment) resp. da lavurar en l'agen tempo d'emprender vi da cumpetenzas cuntinuantas (acceleraziun).
L'activaziun conscienta da la savida preliminara, il transfer, l'applicaziun da strategias enconuschentas, il process d'emprender economic ed autonom han ina fitg auta valur sco princips da la didactica da la plurilinguitad en l'instrucziun da talian.
Ultra da quai gida l'applicaziun da la didactica da la plurilinguitad a las scolaras ed als scolars da chapir il talian en il context cumplessiv da l'emprender linguas (estras), da nizzegiar activamain las enconuschientschas acquistadas en autras linguas estras, da cumbinar quellas cun la nova lingua e da vesair il talian sco rom profitabel.
